Στη φετινή Prague Quadrennial 2023, η ελληνική συμμετοχή στην ενότητα Θραύσματα II αναδεικνύει τη δουλειά της σημαντικής δημιουργού θεατρικών κατασκευών Δήμητρας Καίσαρη. Η Δήμητρα συνδέει έναν πολύ μεγάλο αριθμό Ελλήνων σκηνογράφων και ενδυματολόγων με τους οποίους έχει, όλα αυτά τα χρόνια, συνεργαστεί.

     Στο έργο που παρουσιάζεται βλέπουμε τα «χέρια της δημιουργού» που έχουν κατασκευάσει αξεσουάρ κοστουμιών, μάσκες, φροντιστηριακά και άλλα σκηνικά αντικείμενα για πάνω από τριάντα χρόνια. Τα ονόματα των σκηνογράφων-ενδυματολόγων εμφανίζονται στο φόντο, μετατρέποντας τη μακέτα σε σύμβολο της διαδικασίας σκηνογραφικής υλοποίησης που αντιπροσωπεύει το έργο πολλών.

     Η μακέτα, συνεπώς, αποτελεί αλληγορία της σκηνογραφικής συνεργασίας, όπου ο κατασκευαστής είναι συν-δημιουργός που ερμηνεύει τις ιδέες του σκηνογράφου-ενδυματολόγου, αντιπροτείνει και, τελικώς, τις υλοποιεί δίνοντάς τους υλική μορφή μέσω πειραματισμών μικρής κλίμακας, προσχεδίων, δειγμάτων, τεστ υλικών, δοκιμών, επαληθεύσεων, αποτυχιών και επιτυχιών, σε έναν συνεχή δημιουργικό διάλογο που χαρακτηρίζει την πορεία από την ιδέα μέχρι την εκτέλεση.

     Μέσω αυτής της επιμελητικής πρότασης, η ελληνική συμμετοχή στην έκθεση Θραύσματα II συμβάλλει στην ευρύτερη επιμελητική προσέγγιση της Ελλάδας για την Prague Quadrennial 2023, που χαρακτηρίζεται από συλλογικότητα. Τη διευρύνει με τη συμπερίληψη των αθέατων «εργατών» στην ελληνική σκηνογραφία-ενδυματολογία σήμερα. Παράλληλα, τα μικρής κλίμακας αντικείμενα που παρουσιάζονται στη μακέτα είναι μεμονωμένα μίνι έργα τέχνης που γιορτάζουν την υλική διάσταση της παράστασης. Το έργο The Maker’s Hands είναι ένας συμβολικός φόρος τιμής στη συνεργατική δημιουργική φύση της σκηνογραφίας.

     Η αναγνώριση της συμβολής των τεχνικών συνεργατών που αναλαμβάνουν την υλοποίηση ενός σκηνογραφικού ή ενδυματολογικού σχεδιασμού αποτελεί επίκαιρο θέμα στη διεθνή κοινότητα, τόσο για τους επαγγελματίες του χώρου όσο και για τους ερευνητές που μελετούν την υλική διάσταση της παράστασης.

     Στην Ελλάδα έχουν γίνει, έως σήμερα, δύο σχετικές οργανωμένες δραστηριότητες: η έκθεση Κοστούμι Χορού και Θεάτρου – Από το σχεδιασμό στην υλοποίηση, μια ερευνητική συνεργασία του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με τον Φιλοπρόοδο Όμιλο Υμηττού και την Ελληνική Εταιρεία Ενδυμασιολογίας, σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή, το 2008. Η έκθεση αυτή αφορούσε κυρίως κοστούμια και ενδυματολογικά αξεσουάρ, και ιδιαίτερα το ραπτικό σκέλος της υλοποίησης ενός ενδυματολογικού σχεδιασμού.

     Η δεύτερη δράση είναι μια εν εξελίξει συστηματική πρωτοβουλία της Ελληνικής Εταιρείας Ενδυμασιολογίας που αφορά τη μελέτη της μοδιστρικής στην Ελλάδα, με ένα διακριτό κομμάτι που εστιάζει στη θεατρική μοδιστρική. Στο πλαίσιο της σχετικής ομάδας εργασίας έχουν μελετηθεί πρακτικές υλοποίησης κοστουμιών στο ραφείο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (από τη γράφουσα) και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (από την Χρύσα Μάντακα, Επ. Καθηγήτρια ΑΠΘ). Μεταξύ άλλων, το ερευνητικό αυτό έργο ενδιαφέρεται για την αποτίμηση του τελικού υλικού προϊόντος -του θεατρικού κοστουμιού- από τους ανθρώπους που το κατασκεύασαν.

     Στη διεθνή σκηνή υπάρχουν όλο και περισσότερες επιστημονικές μελέτες σχετικές με το θέμα της σκηνικής υλοποίησης, με το έργο και τον ρόλο των αθέατων συνεργατών σε αυτή. Αυτό καταδεικνύεται, ενδεικτικά, από την πρόσφατη έκδοση Working Backstage – A Cultural History and Ethnography of Technical Theater Labor από την Αμερικανίδα θεατρολόγο Christin Essin (2021) αλλά και τη διδακτορική διατριβή με θέμα Technical skill, emotional intelligence and creative labour: The collaborative work of costume realisation (2021) από την Αυστραλιανή κατασκευάστρια κοστουμιών και ερευνήτρια Madeline Taylor. Η Christin Essin είναι, επίσης, υπεύθυνη για μια νέα εκδοτική σειρά του οίκου Routledge, με τίτλο «Studies in Scenographic Practice, Theatrical Design and Technical Craft» που εστιάζει σε θεματολογία σχετική με τη σκηνογραφική-ενδυματολογική πράξη και τις πρακτικές υλοποίησής της.

     Ταυτόχρονα, είναι υπό διαμόρφωση ένα διεθνές δίκτυο σε συντονισμό της Βρετανής σχεδιάστριας φωτισμού και ακαδημαϊκού Kelli Zezulka, το οποίο συγκεντρώνει εργαζόμενους και ερευνητές σχετιζόμενους με τα αθέατα τεχνικά επαγγέλματα της σκηνής, και συγκεκριμένα σχετικά με τους «ανθρώπους και τις διαδικασίες των παρασκηνίων».

     Το σύνολο αυτών των δράσεων και πρωτοβουλιών επιβεβαιώνει πως η χρονική συγκυρία δεν είναι τυχαία, και σχετίζεται με το πώς η επαγγελματική κατάσταση του κλάδου έχει εκτεθεί τα τελευταία χρόνια κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η έκθεση Showstoppers! στη Νέα Υόρκη το 2021 έφερε επίσης στην προσοχή του κοινού την ενδυματολογική τεχνογνωσία των παρασκηνίων για να υποστηρίξει οικονομικά τη βιομηχανία του θεάματος.

     Πέρα από την επαγγελματική σκοπιά, υπάρχει και ένα ηθικό και φιλοσοφικό ερώτημα: Ποια είναι η δημιουργική συμβολή των τεχνικών συντελεστών στο έργο των σκηνογράφων-ενδυματολόγων; Πώς την εντοπίζουμε, την αποτιμούμε και την αναγνωρίζουμε; Το θέμα αυτό είχαμε θίξει και στην προηγούμενη Prague Quadrennial 2019 μέσα από το πάνελ με θέμα Costume and Collaboration: Designers and Makers στο πλαίσιο του προγράμματος των PQ Talks. Η συμμετοχή της Ελλάδας στην έκθεση Θραύσματα II φέρνει στο προσκήνιο τη δουλειά μιας σημαντικής δημιουργού, συνεργάτιδας των σκηνογράφων-ενδυματολόγων που σχετίζονται με την Ελλάδα, συνεισφέροντας τοπική εμπειρία σε αυτόν τον παγκόσμιο διάλογο